Στυλιάνα Γκαλινίκη: Η τέχνη αποκαλύπτει τις ρωγμές

ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ-ΑΡΧΕΙΟ
Μίρκα Αρβανίτη
7 Μαρτίου 2021
0
562
3 minutes read

Με σκέψεις και ιδέες που σκιρτούν μέσα στις λέξεις, ανοίγεις τα βιβλία της και αντιλαμβάνεσαι την κυριαρχία των αισθήσεων να σε μαγεύει. Ταξιδεύοντας μας δις στον τερπνό κόσμο της συγγραφής, δημοσίευσε το πρώτο της βιβλίο, μια συλλογή διηγημάτων, το 2008 υφαίνοντας με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία «Ρούχα από δεύτερο χέρι».

Η επανεμφάνιση της στα γράμματα δεν άργησε να έρθει όταν το 2009 εξέδωσε το παρθενικό της μυθιστόρημα προσπαθώντας να μας πείσει πως «Όλα πάνε ρολόι (ή σχεδόν)». Μέσα από τα βιβλία της ξεπηδούν ήρωες, πτυχές των όποιων εύκολα μπορούν εντοπιστούν στον καθένα από εμάς και που, μετά την ψηλάφηση των σελίδων της, θα προσκολληθούν πεισματικά στο συνειδητό για πολύ καιρό.

Μερικά από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται η συγγραφέας είναι κοινοί γνωστοί της σκληρής πραγματικότητας που όλοι έχουμε γνωρίσει σε έναν συγκεκριμένο βαθμό, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός και η απομόνωση που επακολουθεί, η υπονόμευση της διαφορετικότητας αλλά και η λύτρωση που μπορεί να επέλθει από την υπεράσπιση της. Έξω από τις σελίδες των βιβλίων της μας συστήνεται ως Στυλιάνα Γκαλινίκη γεννημένη το 1968και μεγαλωμένη στην Ηράκλεια Σερρών. Ορόσημο στην πορεία της ζωής της ήταν οι σπουδές της στο θέατρο και την αρχαιολογία. Σήμερα ζει στην Θεσσαλονίκη και εργάζεται στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης.

Σωτήρης Χαβαλές: Ποια ήταν η σπίθα που άναψε το πάθος σας για την συγγραφή;

Στυλιάνα Γκαλινίκη: Τα βιβλία των άλλων. Το πρώτο κείμενο που έγραψα σε μικρή ηλικία ήταν ένα ποίημα για τον Ξενόπουλο, αφού είχα διαβάσει κάποια βιβλία του. Μου άρεσε πολύ το διάβασμα. Ξενυχτούσα διαβάζοντας μυθιστορήματα. Κάποτε θυμάμαι όταν διάβασα και το τελευταίο βιβλίο μιας εφηβικής σειράς, έκλαψα με μαύρο δάκρυ γιατί δεν υπήρχε άλλο του ίδιου συγγραφέα να διαβάσω. Τα βιβλία ήταν ένας κόσμος μαγικός και ήθελα να μπορέσω κι εγώ να συγκροτήσω έναν τέτοιο κόσμο στον οποίο θα έμπαιναν άλλοι και θα ζούσαν αυτά τα συναισθήματα που ένιωθα εγώ ως αναγνώστρια.

Σ.Χ.: Τι αποτελεί για εσάς πηγή έμπνευσης;

Σ.Γ.: Όσα λέγονται αλλά κυρίως όσα δεν λέγονται. Οι σιωπές. Οι μετέωρες κουβέντες, οι υπαινιγμοί. Αλλά και τα ταξίδια μέσα σε τρένα ή λεωφορεία, κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο την πόλη ή τη φύση. Κι ακόμη χώροι και πράγματα, το πώς οι άνθρωποι τακτοποιούν τα αντικείμενά τους. Οι άλλοι άνθρωποι, τα συναισθήματά τους και τα δικά μου. Και η μουσική. Να ακούω μουσική περπατώντας ή ταξιδεύοντας. Να περπατάω μόνη μου όταν φυσάει.

Σ.Χ.: Μέσα στο γκρίζο σκηνικό που έχει στηθεί γύρω μας, ποιος θεωρείτε πως πρέπει να είναι ο ρόλος της τέχνης;

Σ.Γ.: Αυτός που ήταν πάντα. Να δείχνει το γκρίζο που υπήρχε πάντα ακόμη κι όταν οι άλλοι αναπαριστούσαν τον κόσμο με άλλα χρώματα. Η τέχνη αποκαλύπτει τις ρωγμές, τα ξηλώματα στο καλοφτιαγμένο υφάδι, αλλά και τη βαθύτερη ομορφιά της ζωής.

Σ.Χ.: Υπάρχει διέξοδος από την κρίση που βιώνει η κοινωνία αυτή την περίοδο;

Σ.Γ.: Οπωσδήποτε κάποια στιγμή θα υπάρξει διέξοδος, αλλά με ποιο τίμημα; Θα περάσουμε μετά από χρόνια ίσως και πάλι σε μια εποχή αμεριμνησίας και αισιοδοξίας, προσπαθώντας να ξεχάσουμε την εκατόμβη που θα έχει συμβεί στο μεταξύ. Ή μπορεί να μην τύχουμε αυτής της μετάβασης γιατί μπορεί να έχουμε χαθεί ήδη. Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα μνημονεύσουν την εποχή χωρίς κανείς να καταγράψει τους καθημερινούς, αληθινούς και συμβολικούς, θανάτους, του τι πραγματικά σημαίνει σε προσωπικό επίπεδο να χάνεις την δουλειά σου, τα όνειρά σου, την αξιοπρέπειά σου. Και άραγε, πόσο γρήγορα θα ανακτηθούν δικαιώματα που κατακτήθηκαν μετά από χρόνιους αγώνες, χάθηκαν όμως με νομοθετικές διατάξεις στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας; Αυτή η κρίση μοιάζει με φάρσα.

Σ.Χ.: Ποιο είναι το δικό σας καταφύγιο από την καθημερινότητα;

Σ.Γ.: Θα απαντήσω: η καθημερινότητα -έτσι όπως έχω επιλέξει να τη ζω αλλά και όπως έχω ακόμη τη δυνατότητα να τη ζω, δεδομένου ότι έχω ακόμη εργασία, τροφή και στέγη, όνειρα, αγαπημένους ανθρώπους. Μπορώ να πω πάντως ότι προσπάθησα μέχρι τώρα στη ζωή μου να επενδύω στις ανθρώπινες σχέσεις και στη δημιουργία, και πολύ λιγότερο στα υλικά αγαθά. Αλλά κατά τα άλλα ντρέπομαι να μιλήσω σήμερα για το πόσο σπουδαίο είναι να μελετάς, να σκέφτεσαι, να επικοινωνείς, να δημιουργείς. Ντρέπομαι γιατί ξέρω ανθρώπους που ήταν δημιουργικοί και αισιόδοξοι, πλούσιοι σε συναισθήματα, που κοντά τους μπορούσες να ελπίζεις ότι όλα θα πάνε καλά. Μπορούσες να ελπίζεις για τον άνθρωπο, για τον εαυτό σου ακόμη ότι αυτή η οδός της ζωής θα σε φέρει πιο κοντά στο νόημά της. Όμως σήμερα, αυτοί οι άνθρωποι έχουν αδειάσει, έχουν τσακιστεί. Δεν είναι θύματα της τωρινής κρίσης, είναι θύματα της προϋπάρχουσας κρίσης. Ακόμη και την εποχή των παχιών αγελάδων, πολλοί δημιουργικοί και χαρισματικοί άνθρωποι ήταν έξω από το παιχνίδι. Κανένα σύστημα αξιολόγησης δεν τους συμπεριέλαβε ποτέ δεδομένης της αναξιοκρατίας που επικρατούσε. Αυτοί οι όμορφοι άνθρωποι στην καλύτερη περίπτωση έχουν γίνει πια κυνικοί και τώρα δεν σε ρωτάνε αν έχεις όνειρα, αλλά πώς μπορείς ακόμη να έχεις ψευδαισθήσεις.

Σ.Χ.: Ποια είναι η καλύτερη αντίδραση που έχουμε να παραθέσουμε απέναντι στην σημερινή κατάσταση;

Σ.Γ.: Αν έπρεπε να προτείνω έναν άμεσο τρόπο αντίδρασης θα ήταν η σιωπή. Μία τελετουργική θανατερή σιωπή θα ήταν ίσως πιο εκκωφαντική από κάθε κραυγή διαμαρτυρίας -περιγράφει μία ανάλογη σκηνή ο Χάουαρντ Ζιν στο «ο Μαρξ στο Σόχο». Όταν μπήκανε, γράφει, οι στρατιώτες του Ναπολέοντα στο Παρίσι ήρθαν «αντιμέτωποι με κάτι πιο καταστροφικό από τα όπλα -τη σιωπή», μια σιωπή που προανήγγειλε την Παρισινή Κομμούνα. Όμως ακόμη και μία τέτοια μορφή αντίστασης προϋποθέτει το αίσθημα της συλλογικότητας. Αυτό είναι το ζητούμενο, να ανασυγκροτηθούμε και να σκεφτούμε ο ένας τον άλλον. Η αλληλεγγύη και κάτι περισσότερο, η γενναιοδωρία, φαίνεται να είναι η μόνη ελπίδα. Αλλά νομίζω ότι είμαστε ακόμη μακριά από αυτή τη συλλογική συμπεριφορά. Γιατί η κοινωνία είναι κατακερματισμένη, ο καθένας μας κάθεται και κλωσσάει ό,τι του απέμεινε πιστεύοντας ότι δεν θα το χάσει όπως ο διπλανός του. Δεν είναι από αναισθησία, αλλά από φόβο. Δεν μπορείς να είσαι τόσο γενναίος. Εκτός αν τα χάσεις όλα, τότε δεν θα έχει μείνει τίποτα να διακινδυνεύσεις. Όμως και πάλι, υπάρχει ο κίνδυνος του άκρατου ατομισμού, η συντριβή μπορεί να μας καταστήσει ανθρωποφάγους τελικά, η ιστορία είναι γεμάτη από λυσσαλέες δαγκωματιές μεταξύ των ανθρώπων. Συνεπώς, τέτοιου είδους συλλογικότητες πρέπει να αρχίσουν να συγκροτούνται πριν χαθούν τα πάντα, ακόμη κι αν οι στόχοι τους φαντάζουν ουτοπικοί. Ο κόσμος εξελίσσεται επειδή οι άνθρωποι πιστεύουν στις ουτοπίες. Και αν θέλετε αυτός είναι ο ρόλος της τέχνης: να δίνει ενδεχόμενους τόπους στην ουτοπία.

Σ.Χ.: Ποια νομίζετε πως είναι η σημαντικότερη αξία που πρέπει να αναδυθεί στις μέρες μας;

Σ.Γ.: Ο στοχασμός. Είναι σημαντικό νομίζω να αναπτυχθούν συζητήσεις στο πλαίσιο συλλογικών δράσεων. Πρέπει να κατανοήσουμε το βάθος και τα αίτια της κρίσης, τις υφιστάμενες και διαρκώς επιδεινούμενες ανισότητες. Η κρίση είναι κατά κύριο λόγο νομίζω πολιτική, όχι όμως με τη στενή έννοια της κοινοβουλευτικής ζωής, όχι απλώς στο πλαίσιο «είμαι πολίτης επειδή ψηφίζω». Αλλά θα πρέπει να ξανασκεφτούμε την έννοια του πολίτη ως αυτού που έχει ενεργό ρόλο στην κοινωνική ζωή, ως αυτού που προσπαθεί για το συλλογικό καλό μέσα από την ατομική βελτίωση. Στην πραγματικότητα πρέπει να ξαναθυμηθούμε την ουσία της ανθρώπινης ιδιότητας: να κατανοήσουμε ίσως την επαναστατική φύση μας, που άλλοτε δημιουργεί άλλοτε καταστρέφει. Και τότε να κάνουμε τις επιλογές μας ανάμεσα στην ουτοπία ή τη χίμαιρα.

Σ.Χ.: Οι πολίτες αμφιταλαντεύονται μεταξύ των ακρών. Ποια είναι η ερμηνεία σας;

Σ.Γ.: Αυτές οι αμφιταλαντεύσεις είναι δείκτες του συσσωρευμένου θυμού και φόβου αλλά και της απαξίωσης. Όταν είσαι ακυρωμένος σε κοινωνικό επίπεδο, χωρίς δουλειά, χωρίς μόρφωση, χωρίς όνειρα, έχεις δηλαδή χάσει τον αυτοσεβασμό σου, και αν ήδη έχεις γαλουχηθεί σε ένα σύστημα ανταγωνισμού και απαξίωσης των άλλων, το πιθανότερο είναι να ανταποκριθείς στο καταπιεσμένο θυμικό σου και να δεθείς στο άρμα οποιουδήποτε σου υπόσχεται την ανασυγκρότηση της αυτοεικόνας σου. Όταν νιώθεις ακυρωμένος, είναι δελεαστικός ο καθρέφτης που σου αντιγυρίζει το επιθυμητό είδωλο του ισχυρού. Από την άλλη πρέπει να μην μονοπωλήσουν την προσοχή μας τα άκρα, είτε τα ακολουθούμε είτε τα καταγγέλουμε, αλλά να προσέξουμε και ό,τι διακυβεύεται στο ενδιάμεσο.

Σ.Χ.: Είστε ένας άνθρωπος που χρησιμοποιείτε και το διαδίκτυο για να επικοινωνήσετε με τους αναγνώστες σας. Πώς κρίνετε την παρουσία του διαδικτύου στην καθημερινότητά μας;

Σ.Γ.: Ως μία κατάσταση σουρεαλιστική αλλά και καταπληκτική και δύσκολη όσο η πραγματικότητα. Το διαδίκτυο με έφερε σε επικοινωνία με σπάνιους ανθρώπους και νιώθω πραγματικά τυχερή που τους συνάντησα. Αυτό είναι και το κέρδος από τα βιβλία: οι τόσες συναντήσεις που κατέστησε δυνατές. Εννοώ συναντήσεις ψυχής. Αλλά το διαδίκτυο εκεί που φαντάζει απεριόριστο είναι και περιορισμένο. Άλλο το J κι άλλο το πρόσωπο που γελάει μπροστά στα μάτια σου και μαζί γελάει το σώμα του, ακούγεται ο ήχος τη φωνής, ενώ όλο και κάτι άλλο θα υπάρχει στο βλέμμα που καμιά συντομογραφία ή εικονίδιο δεν θα μπορούν να εκφράσουν. Η γκάμα των συναισθημάτων δεν εξαντλείται στο «μου αρέσει», «δεν μου αρέσει» του φέισμπουκ.

Σ.Χ.: Έχετε κάποιο μελλοντικό εγχείρημα στο νου σας;

Σ.Γ.: Αν εννοείτε συγγραφικό ναι, αλλά όχι οπωσδήποτε λογοτεχνικό. Ας πούμε ότι αυτόν τον καιρό μαθητεύω σε ένα είδος δοκιμιακού λόγου, χωρίς να έχω πάψει να σκέφτομαι μελλοντικούς μυθιστορηματικούς ήρωες αλλά και χωρίς να έχω πάψει να αναζητώ και πολύ διαφορετικούς τρόπους έκφρασης.

Σ.Χ.: Ποιος είναι ο απόηχος της μέχρι τώρα ζωής σας;

Σ.Γ.: Αναρίθμητες στιγμές μοιράσματος, δημιουργίας από κοινού με άλλους, επικοινωνίας και ζεστασιάς. Ό,τι όμορφο έχω να θυμηθώ σχετίζεται με την οικογένειά μου, τους φίλους μου, με συναδέλφους, αλλά και με άγνωστους ανθρώπους. Οι συναντήσεις και πάλι. Μερικές διαρκείς μερικές αναπάντεχες άλλες φευγαλέες. Το να μοιράζεσαι με άλλους παράλογα όνειρα, να καταστρώνεις απίστευτα σχέδια, να αφουγκράζεσαι σιωπές, να εκμυστηρεύεσαι φόβους και αμφιβολίες, να επικοινωνείς σκέψεις και συναισθήματα, να πανηγυρίζεις μαζί με άλλους για νίκες που για λίγο ή για πολύ θεώρησες σημαντικές. Η μέθη της μέθεξης.

Μίρκα Αρβανίτη

Ένα ανήσυχο πνεύμα γαλουχημένο με αξίες, ιδανικά και πολλή αγάπη. Από μικρή είχε αναπτύξει το αίσθημα της αναζήτησης και της περιέργειας. Προσπαθεί να βλέπει πάντα πίσω από τα πράγματα.