Η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα, συνέβη από τις Οθωμανικές αρχές με τη συστηματική εξόντωση 1,5 εκατ. ανθρώπων. Η μνήμη και ο αγώνας για δικαίωση 105 χρόνια μετά.

Η ιστορία κάθε έθνους είναι σημαδεμένη από γεγονότα και ημερομηνίες που καθορίζουν την περαιτέρω πορεία του. Έτσι, στη μακρόχρονη ιστορία του αρμενικού λαού, υπάρχει ένα «πριν» και ένα «μετά» τη Γενοκτονία του 1915.

Τίποτα δε συγκρίνεται με αυτό το τραγικό γεγονός, που, κυριολεκτικά και μεταφορικά, τραυμάτισε γενιές ολόκληρες. Κανένα άλλο γεγονός και καμιά άλλη ημερομηνία δε σημάδεψαν ποτέ τόσο βαθιά τη συλλογική μνήμη και συνείδηση της Αρμενίας.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1920, όταν οι σφαγές και ο εκτοπισμός ολοκληρώθηκαν, 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι της Τουρκίας ήταν νεκροί και πολλοί περισσότεροι απομακρύνθηκαν βίαια από τη χώρα. Οι περισσότεροι ιστορικοί μιλούν για γενοκτονία. Μια προμελετημένη και συστηματική εκστρατεία για την εξόντωση ενός ολόκληρου λαού.

Ωστόσο, η τουρκική κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει το τεράστιο μέγεθος αυτών των γεγονότων. Παρά την πίεση από τους Αρμένιους και τους υποστηρικτές της κοινωνικής δικαιοσύνης σε όλο τον κόσμο, εξακολουθεί να είναι παράνομη στη γειτονική χώρα οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από τα γεγονότα αυτής της εποχής.

Το χρονικό της Γενοκτονίας

Οι χριστιανικές κοινότητες των Αρμενίων και των Ελλήνων της Ανατολής, βίωσαν με τον πλέον δραματικό τρόπο την πολιτική ενός ακραίου εθνικιστικού και μιλιταριστικού κινήματος. Το γνωστότερο επεισόδιο αυτής της ιστορικής διαδικασίας είναι η γενοκτονία των Αρμενίων. Μέσα στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Αρμένιοι ανέπτυξαν την εθνική τους ταυτότητα, συνδέθηκαν με τα προοδευτικά κινήματα του καιρού τους και διατύπωσαν πολιτικούς στόχους. Παράλληλα όμως, επηρεάστηκαν και συνδέθηκαν με διεθνή κέντρα που επιζητούσαν την καταστροφή της Αυτοκρατορίας. Ο σκληρός ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων (Βρετανία, Ρωσία, Γερμανία, Γαλλία) τα χρόνια 1894-1896, η κυριαρχία του τυραννικού σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ και η διατύπωση των πολιτικών αιτημάτων των Αρμενίων, οδήγησαν στην πρώτη μεγάλη σφαγή του αρμενικού λαού με 300.000 θύματα.

Η συστηματική, όμως, εξόντωση των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγινε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο Σουλτάνος (Τουρκία) και ο Τσάρος (Ρωσία) βρέθηκαν σε διαφορετικά στρατόπεδα. Το σχέδιο του Υπουργού Εσωτερικών, Ταλαάτ Πασά, μπήκε σε εφαρμογή στις 24 Απριλίου του 1915, με τη σύλληψη 250 επιφανών Αρμενίων στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι εκτελέστηκαν το ίδιο βράδυ. Η 24η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως Ημέρα Μνήμης για την Αρμενική Γενοκτονία και τιμάται κάθε χρόνο από την Αρμενική διασπορά.

Αμέσως μετά άρχισαν ομαδικές σφαγές του αρμενικού λαού στην Ανατολική Μικρά Ασία. Μετά το τέλος της μεγάλης ανθρωποσφαγής, λίγες μόνο δεκάδες χιλιάδες παρέμειναν στα πατρικά τους εδάφη. Με έναν πρωτοφανή τρόπο για τη σύγχρονη εποχή, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ θα γιορτάσει τη νίκη του με τη σφαγή του άμαχου χριστιανικού πληθυσμού και την πυρπόληση της πόλης, έχοντας και πάλι ως πρώτο στόχο τους Αρμένιους της Σμύρνης και στη συνέχεια όλο τον άμαχο ελληνικό πληθυσμό.

Με το Ολοκαύτωμα των χριστιανικών πληθυσμών ολοκληρώθηκε η διαδικασία διαμόρφωσης του σύγχρονου τουρκικού έθνους-κράτους, το οποίο θα ιδρυθεί τυπικά το 1923. Στην Ελλάδα κατέφυγαν περίπου ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες. Σύμφωνα με τις αρμενικές πηγές, από τους 2.026.000 Αρμένιους που ζούσαν πριν από το 1914 στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, εξοντώθηκαν 1,5 εκατ., ενώ οι Έλληνες της Ανατολής (Ιωνία, Πόντος, Καππαδοκία, Ανατολική Θράκη) είχαν περίπου ένα εκατομμύριο νεκρούς.

Ατιμωρήσια και άρνηση από την Τουρκία

Σύμφωνα με το sansimera η γενοκτονία του 1915 παρέμεινε ατιμώρητη από τη διεθνή κοινότητα, παρότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ως σύμμαχος των Κεντρικών Δυνάμεων, βρισκόταν στους ηττημένους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Αδόλφος Χίτλερ τη χρησιμοποίησε ως παράδειγμα για να δικαιολογήσει το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα.

Η Αρμενική Γενοκτονία ήταν εν γνώσει των Γερμανών, συμμάχων των Οθωμανών στον Μεγάλο Πόλεμο, οι οποίοι όμως επέβαλαν καθεστώς λογοκρισίας στην πατρίδα τους. Ο μόνος πολιτικός που προσπάθησε μάταια να καταγγείλει την εξόντωση των Αρμενίων ήταν ο σοσιαλδημοκράτης Καρλ Λίμπκνεχτ, μετέπειτα ιδρυτής του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας, στις 11 Ιανουαρίου 1916.

Η Τουρκία, ως διάδοχο κράτος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ποτέ δεν παραδέχτηκε τη γενοκτονία. Υποστηρίζει ότι επρόκειτο για μία επιχείρηση καταστολής κατά εκείνων των Αρμενίων, που είχαν συνεργαστεί με τις ρωσικές δυνάμεις εισβολής στην ανατολική Τουρκία και ότι οι νεκροί δεν ξεπερνούσαν τις 300.000.

Η Γενοκτονία ως διεθνές έγκλημα

Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτέλεσε καταστατικό στόχο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ).

Η έννοια «Γενοκτονία» εκφράζεται για πρώτη φορά το 1944 από τον Ραφαήλ Λέμκιν καθηγητή του Πανεπιστημίου του Γέιλ και αναδείχθηκε λίγο πριν από τη Δίκη της Νυρεμβέργης, όπου δικάστηκαν οι υπεύθυνοι της εξολόθρευσης των Εβραίων και των ευρωπαϊκών λαών πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Λέμκιν, επιζώντας του Ολοκαυτώματος, εισήγαγε τον όρο Γενοκτονία, χρησιμοποιώντας την ελληνική λέξη “Γένος” και τη λατινική “Cide” και για να στηρίξει τα επιχειρήματά του αναφέρθηκε στην εξόντωση των Αρμενίων και των Ελλήνων.

Όμως ο ΟΗΕ δεν μπόρεσε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και δεν ξέφυγε από την διαδικασία της εξάλειψης της μνήμης και της άρνησης. Υπό την πίεση της Τουρκίας, οι μεταπολεμικές αναφορές στην Γενοκτονία των Αρμενίων έτυχαν αρνησικυρίας (“βέτο”) σε όλα τα μέρη και για διάφορες περιστάσεις.

Μέχρι τον Οκτώβριο του 2019, 32 χώρες έχουν αναγνωρίσει τη Γενοκτονία των Αρμενίων, με τελευταία και πιο σημαντική την αναγνώριση από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, στις ΗΠΑ. Στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1996 η Βουλή των Ελλήνων αναγνώρισε τη βαρβαρότητα της Γενοκτονίας των Αρμενίων.

Τι ζητάει σήμερα η Αρμενία

Οι Αρμένιοι ζητούν από την Τουρκία, να αναγνωρίσει τη Γενοκτονία που διέπραξε και να προχωρήσει στην αποκατάσταση των συνεπειών αυτής προς τον αρμενικό λαό. Με αυτό τον τρόπο, η αναγνώριση θα φέρει τους δύο λαούς πιο κοντά και θα συμβάλλει στην ειρηνική συνύπαρξη και συμπόρευσή τους. Επιπλέον, επιμένουν στην διεκδίκηση εκ μέρους της Τουρκίας των αρμενικών επαρχιών στην σημερινή νοτιοανατολική Τουρκία από όπου οι Αρμένιοι εκδιώχτηκαν με βίαιο τρόπο. Να σημειωθεί ότι οι σχέσεις Τουρκίας Αρμενίας παραμένουν εξαιρετικά παγωμένες και τα σύνορα μεταξύ των δυο χωρών είναι κλειστά, καθώς οι Αρμένιοι παραμένουν σταθεροί στο πάγιο αίτημα τους προς την Τουρκία της αναγνώρισης των φρικτών εγκληματών.

Αντί επιλόγου

Οι Αρμένιοι συνέχισαν όπως είχαν το χρέος και την ευθύνη να πράξουν και ανέδειξαν το αποσιωπημένο έγκλημα. Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστος ο λαός αυτός, ο οποίος μέσα σε κοινωνικές και οικονομικές δυσκολίες και πολλές πολιτικές Συμπληγάδες μπόρεσε και έφτασε το ζήτημα σε τόσο υψηλό επίπεδο. Αναγνωρίσεις, παγκόσμιο ενδιαφέρον, ινστιτούτα, μουσεία και πανεπιστημιακές έδρες, βιβλία και κινηματογραφικές ταινίες, και κυρίως βιωματική σχέση με το ζήτημα της Γενοκτονίας.

Έτσι η Γενοκτονία σαν ζήτημα, διεθνοποιείται από τους Αρμένιους, οι οποίοι με αίσθηση του καθήκοντος και έχοντας απέναντί τους κράτη, συμφέροντα, λόμπυ και προπαγάνδα, οδηγούν σε αναγνωρίσεις της Γενοκτονίας. Από τα κρατικά και περιφερειακά κοινοβούλια και πολιτείες, μέχρι τους διεθνείς οργανισμούς. Είναι βέβαιο πλέον ότι μετά από τον αγώνα αυτό, μετά τη Σταύρωση έρχεται η Ανάσταση. Το φως της αλήθειας θα νικήσει, την άρνηση και την προπαγάνδα, το σκότος και το ψεύδος.